Η ευρωπαϊκή Αριστερά χωριζόταν σε όλη τη διάρκεια του σύντομου, κατά τον Eric Hobsbawm, 20ου αιώνα (1914-1989) σε δύο μεγάλες κατηγορίες: Το κομμάτι που ήταν πιστό στην Σοβιετική Ένωση και το κομμάτι που έκανε κριτική (εκ δεξιών ή εξ ευωνύμων) στον «υπαρκτό» σοσιαλισμό. Ο χωρισμός φαίνεται σχηματικός αλλά δεν είναι. Σαφώς, αυτές οι δύο κατηγορίες είχαν πολλές υποκατηγορίες που στέγαζαν διάφορα ιδεολογικά ρεύματα, αλλά το βασικό κριτήριο ήταν πάντα: Είσαι με τη «γραμμή» της Μόσχας ή όχι; Εμπιστεύεσαι την Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ (Κομμουνιστικό Κόμμα Σοβιετικής Ένωσης) ή όχι; Το δικό μας ΚΚΕ, επί παραδείγματι, ήταν πάντα με τη Μόσχα. Κι επειδή η Μόσχα άλλαζε πολλές φορές άποψη, εξ ου και η αλλοπρόσαλλη πολιτική του ΚΚΕ. Μέχρι που μας τέλειωσε η Μόσχα και το ΚΚΕ έπρεπε να χαράξει πολιτική για τον εαυτό του, με τα κωμικοτραγικά αποτελέσματα που παρακολουθούμε από το 1989 μέχρι σήμερα.
Η φιλοσοβιετική Αριστερά (στην Ελλάδα και διεθνώς) ακολούθησε τα κριτήρια περί τέχνης που έθεσε ο Zhdanov, ήτοι τον «σοσιαλιστικό ρεαλισμό»: Μόνη ορθή τέχνη είναι η στρατευμένη τέχνη που υπηρετεί την δικτατορία του προλεταριάτου και την πάλη της εργατικής τάξης. Η μη ορθή τέχνη συνιστά ιδεολογική παρέκκλιση και τιμωρείται με εξορία στα γκούλαγκ της Σιβηρίας ή με απαγόρευση της καλλιτεχνικής δημιουργίας (θανατική ποινή για έναν καλλιτέχνη). Τι υπηρετεί όμως την εργατική τάξη; Να μην σας τα πολυλογώ, ο ζντανωφισμός θεωρεί αποδεκτή τέχνη ό,τι εξυμνεί τον απλό εργατικό προλετάριο, αποθεώνει το Κόμμα και την ηγεσία του, εξιδανικεύει την ΕΣΣΔ και τις χώρες-δορυφόρους της, δοξολογεί την πορεία προς τον σοσιαλισμό (που είχε ήδη βαφτιστεί «μη αναστρέψιμη») κοκ. Μη ορθή τέχνη θεωρείται ό,τι περιλαμβάνει κριτική, αμφισβήτηση, ερωτήματα, απαισιοδοξία κλπ.
Στην Ελλάδα, το ιδεολογικώς κυρίαρχο στην Αριστερά ΚΚΕ επέβαλλε παρόμοια κριτήρια: Καλοί ποιητές ο Ρίτσος και ο Βάρναλης, ποιητές της αστικής παρακμής ο Καβάφης και ο Σεφέρης. Καλοί συνθέτες ο Θεοδωράκης και ο Λοΐζος, εστέτ και συντηρητικός ο Χατζιδάκις. Καλός ζωγράφος ο Θεόφιλος, άσχετη με τις αγωνίες του «λαού» η σύγχρονη τέχνη. Για να μην συζητήσω για την περίπτωση Καζαντζάκη, του οποίου η γελοία δήλωση ότι χαιρετίζει τον «ελευθερωτή Κόκκινο Στρατό» που έπνιξε στο αίμα την Ουγγαρία το 1956, του εξασφάλισε την αιώνια στήριξη της απολιθωμένης παραδοσιακής Αριστεράς .
Ευτυχώς, η ελληνική κοινωνία διατήρησε τις αντιστάσεις της και με το χρόνο προτίμησε να εμπιστευθεί το αισθητικό της κριτήριο. Έτσι, μπορούμε σήμερα να μιλάμε για τους καλλιτέχνες με βάση το έργο τους και χωρίς ιδεολογικές παρωπίδες. Αφορμή για τις παραπάνω σκέψεις στάθηκε μια συζήτηση που είχα με έναν φίλο (μέλος του ΚΚΕ) για την Κική Δημουλά. Μου είπε ότι δεν του αρέσει η ποίησή της. Του ζήτησα να μου απαριθμήσει τα κυριότερα αρνητικά της ποίησής της που τον απωθούν και μου απάντησε τα εξής: «Είναι απολίτικη, άσε που δήλωσε ότι θα ψήφιζε τον Ψινάκη. Προτιμώ τον Ρίτσο, τον Mayakovsky και τον Brecht».
Πρόθεση ψήφου: ιδού το εγκυρότερο λογοτεχνικό κριτήριο! Τι να ψήφιζε άραγε ο Dalí, ο Hemingway, ο Gershwin; Όσο για το «απολίτικο» της ποίησης, ας αρκεστεί ο φίλος στους εύπεπτους θούριους με τις προφανείς πολιτικές παραβολές των αγαπημένων του Ρίτσου, του Mayakovsky και του Brecht. Του θυμίζω απλώς ότι:
Το έργο του Ρίτσου περιλαμβάνει εκατοντάδες σελίδες «απολίτικης» υπαρξιακής αναζήτησης και προβληματισμού για τον θάνατο, τη φθορά, το χρόνο και την μνήμη (τα θέματα της Δημουλά), π.χ. ολόκληρη η συλλογή μονολόγων «Τέταρτη Διάσταση».
Ο Mayakovsky έζησε διαδοχικές παρεξηγήσεις και συγκρούσεις με τον Ρωσικό Σύνδεσμο Προλεταρίων Συγγραφέων, ακριβώς επειδή διαφωνούσε με την θέση ότι η τέχνη πρέπει να είναι αμιγώς πολιτική. Το σημείωμα που βρέθηκε στον τόπο της αυτοκτονίας του έγραφε μεταξύ άλλων: «Η βάρκα του έρωτα συντρίφτηκε πάνω στην καθημερινότητα. Έχω ξοφλήσει τους λογαριασμούς μου με τη ζωή. Προς τι, λοιπόν, η απαρίθμηση των αμοιβαίων πόνων, των συμφορών και των προσβολών; Να ‘στε ευτυχισμένοι». Πολιτική θέση και στάση άραγε;
Όσο για τον Brecht, παραθέτω το ποίημα του Η Λύση, γραμμένο με αφορμή την εξέγερση των εργατών της Ανατολικής Γερμανίας κατά της σταλινικής τους κυβέρνησης:
«Ύστερα απ’ την εξέγερση της 17 του Ιούνη,
ο γραμματέας της Ένωσης Λογοτεχνών
έβαλε και μοιράσανε στη λεωφόρο Στάλιν προκηρύξεις
που λέγανε πως ο λαός
έχασε την εμπιστοσύνη της κυβέρνησης,
και δεν μπορεί να την ξανακερδίσει
παρά μονάχα με διπλή προσπάθεια.
Δε θα’ ταν τότε πιο απλό,
η κυβέρνηση να διαλύσει το λαό
και να εκλέξει έναν άλλον…;»
Ακόμη κι αυτούς τους στρατευμένους ποιητές ο φίλος μου δεν μπορεί να τους «διαβάσει» αληθινά, ακριβώς γιατί έμαθε να κλείνει τα μάτια και τα αυτιά του σε ό,τι δεν είναι αμιγώς πολιτικό και στρατευμένο. Το μαχαίρι του πνεύματος στομώνει….
Μπράβο.
ΑπάντησηΔιαγραφή