Για τον Κώστα Γαβρά Vol. 2

2. Δεύτερη περίοδος – «Αμερικανική» (1982-1997)

Missing - Ο αγνοούμενος (1982): Η αληθινή ιστορία του Αμερικανού δημοσιογράφου Charles Horman, ο οποίος εξαφανίστηκε κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος του Pinochet κατά του Allende στη Χιλή το 1973. Η ταινία εστιάζει στις προσπάθειες του πατέρα (Jack Lemmon) και της συζύγου (Sissy Spacek) του ήρωα να μάθουν την τύχη του. Οι αμερικανικές αρχές δεν τους βοηθούν καθώς το πραξικόπημα Pinochet είναι αμερικανοκίνητο και φοβούνται περαιτέρω αποκαλύψεις. Είναι η δεύτερη φορά (μετά το État de Siège) που ο Γαβράς ασχολείται με την πολιτική των ΗΠΑ στη Νότια Αμερική. Η ταινία είναι η πρώτη συνάντηση του σκηνοθέτη με το Hollywood και η μεγαλύτερη επιτυχία του στην Αμερική. Ένα από τα καλύτερα πολιτικά θρίλερ όλων των εποχών, το φιλμ σημειώνει μια στροφή στην οπτική του Γαβρά: Εστιάζει περισσότερο στην ανθρώπινη πλευρά της ιστορίας και χαλαρώνει τον «διδακτικό» τόνο παλιότερων ταινιών του. Το μοντάζ, οι ερμηνείες και η μουσική (Vangelis - την ίδια χρονιά με Blade Runner, οπότε μάλλον ήταν η χρονιά του) είναι αριστουργηματικά. Ο εσωτερικός ρυθμός της ταινίας αψεγάδιαστος, σεκάνς που πρέπει να διδάσκονται σε σχολές σκηνοθεσίας, το δε σενάριο αριστοτεχνικά δομημένο. Αριστούργημα!

Hanna K. (1983): Ο Γαβράς γυρίζει την πρώτη και μοναδική (απ' όσο ξέρω) φιλο-παλαιστινιακή ταινία του Hollywood, και εξ αυτού του λόγου ιστορική. Η Hannah Kaufman είναι παιδί επιζώντων του Ολοκαυτώματος, Αμερικανο-Εβραία που ζει στο Ισραήλ. Είναι δικηγόρος και της ανατίθεται από το δικαστήριο η υπεράσπιση ενός Παλαιστίνιου που κατηγορείται για τρομοκρατία. Αυτός ισχυρίζεται ότι απλά διεκδικούσε το σπίτι του. Ο Παλαιστίνιος γλυτώνει από τη φυλακή αλλά εξορίζεται στην Ιορδανία. Επιστρέφει παράνομα και ξαναφυλακίζεται ως λαθρομετανάστης. Η Hannah ερευνά την ιστορία του και διαπιστώνει ότι το χωριό του ισοπεδώθηκε από τον στρατό του Ισραήλ και εποικίστηκε από Ρωσο-Εβραίους. Ο εισαγγελέας (που εν τω μεταξύ την έχει γκαστρώσει) της δίνει το μήνυμα: Το Ισραήλ πρέπει να «υπερασπιστεί τον εαυτό του» ακόμη κι αν αυτό σημαίνει παραβίαση των δικαιωμάτων των Παλαιστινίων. Η ταινία πολεμήθηκε φοβερά στην Αμερική ενώ δεν επιτράπηκε να προβληθεί στο Ισραήλ. Η διεθνής εβραϊκή οργάνωση B'nai B'rith International συνέταξε και απέστειλε στις τοπικές εβραϊκές κοινότητες ένα σημείωμα με επιχειρήματα κατά του φιλμ. Παρ' όλα αυτά ο Γαβράς είναι αντικειμενικός, αναδεικνύει την πολυπλοκότητα του θέματος και δεν γίνεται μελό. Στο ρόλο του εισαγγελέα ο αγαπημένος μου Gabriel Byrne (θα τον θυμάστε ως έναν από τους Usual Suspects, παπά στο Stigmata και διάβολο στο End of Days με τον Schwarzenegger - τι κάνει ο άνθρωπος για να ζήσει!).

Betrayed - Το στίγμα της προδοσίας (1988): Όταν ένας Εβραίος ραδιοφωνικός παρουσιαστής δολοφονείται βάναυσα στο Σικάγο, το FBI ξεκινά έρευνες. Οι κύριοι ύποπτοι είναι μια ομάδα φανατικών που πιστεύουν στην ανωτερότητα της λευκής φυλής. Το FBI στέλνει μια πράκτορα με στόχο να διεισδύσει στην κοινότητα τους και να αποκαλύψει την αλήθεια για την ανάμιξη τους. Όμως η πράκτορας συμβιβάζει την αντικειμενικότητα της όταν ερωτεύεται έναν από τους βασικούς υπόπτους και αρνείται να δεχθεί ότι θα μπορούσε να είναι ένοχος για ένα τέτοιο απεχθές έγκλημα. Ο σεναριογράφος Joe Eszterhas (Flashdance, Basic Instict, Sliver) εμπνεύστηκε την ταινία από την αληθινή ιστορία της δολοφονίας του Alan Berg το 1984 (πάνω στο ίδιο θέμα ο Oliver Stone γύρισε την ίδια χρονιά το Talk Radio, βασισμένο στο ομώνυμο θεατρικό έργο - κλασικό παράδειγμα του «πώς να μην μεταφέρεται ένα θεατρικό στη μεγάλη οθόνη»). Ένα από τα πιο δυνατά και φιλοσοφημένα πολιτικά φιλμ του Γαβρά, το Betrayed εξετάζει την «βαθιά» Αμερική και μοιάζει να περιστρέφεται γύρω από τη ρήση του Nietzsche «Όποιος παλεύει με τέρατα, πρέπει να προσέξει να μη γίνει τέρας. Κι όταν κοιτάς πολλή ώρα μέσα σε μια άβυσσο, κοιτάει και η άβυσσος μέσα σε σένα». Η σκηνή του κυνηγιού (ο πρωταγωνιστής καλεί την πρωταγωνίστρια για κυνήγι με τους φίλους του - εκεί αυτή ανακαλύπτει ότι το θήραμα είναι ένας κακόμοιρος μαύρος) είναι μια γροθιά στο στομάχι από την οποία αργείς να συνέλθεις. Το καστ περιλαμβάνει την εντελώς εκπληκτική στο ρόλο της Debra Winger (τη θυμάστε ως κόρη της Shirley MacLaine στο Terms of Endearment, παρτενέρ του Richard Gere στο An Officer and a Gentleman, συμπρωταγωνίστρια του John Malkovich στο The Sheltering Sky του Bertolucci, και πιο πρόσφατα ως μαμά της Anne Hathaway στο Rachel Getting Married), τον Tom Berenger στην καλύτερη στιγμή της καριέρας του, έναν πειστικότατο John Heard (ο μπαμπάς του Macaulay Culkin στο Home Alone και πιο πρόσφατα ο μπαμπάς της Sara στο Prison Break, αλλά εγώ τον θυμάμαι ως εραστή της Nastassjia Kinski στο Cat People του Paul Schrader) και τέλος τον εξαιρετικό John Mahoney (ο μπαμπάς του Frasier στην ομώνυμη τηλεοπτική σειρά).

Music Box - Το μουσικό κουτί (1989): Η Ann Talbot είναι μια επιτυχημένη δικηγόρος που υπερασπίζεται τον Ούγγρο πατέρα της (και ίνδαλμα-παππού του γιου της), ο οποίος κατηγορείται για εγκλήματα πολέμου στην πατρίδα του. Κι ενώ η δίκη προχωράει καλά και η Ann φαίνεται να καταρρίπτει όλες τις κατηγορίες του εισαγγελέα, σύντομα θα ανακαλύψει διάφορα μυστικά για τον πατέρα της. Βασισμένο στην αληθινή ιστορία του John Demjanjuk (αν και με πολλές διαφορές και προσθήκες από τον σεναριογράφο Joe Eszterhas), το συγκινητικό Music Box είναι ένα παράδειγμα έξοχου δικαστικού δράματος (court-room drama). Η αγωνία του θεατή είναι διπλή: Είναι ή δεν είναι ο μπαμπάς της Ann είναι ένοχος; Κι αν είναι, η Ann θα διαλέξει την ηθική της ακεραιότητα ή την στήριξη στην οικογένεια;. Το δε πολιτικό μήνυμα εστιάζεται κυρίως στον χαρακτήρα του πεθερού της Ann, ενός Αμερικανού αντισημίτη. Σε μια μοναδική σκηνή ανθολογίας, στα μάτια της Ann ο Δούναβης βάφεται κόκκινος. Η Jessica Lange είναι πραγματικά συγκλονιστική. Στο ρόλο του πατέρα της ο λατρεμένος μου Armin Mueller-Stahl ( πρωταγωνιστής στην Lola του Fassbinder, μπαμπάς του Geoffrey Rush στο Shine και εκπληκτικός ως Thomas Mann στην γερμανική ταινία Die Manns).

Mad City (1997): Ο δημοσιογράφος Max Brackett επισκέπτεται το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας για να καλύψει ένα θέμα και γίνεται μάρτυρας ενός καυγά : ο διευθυντής του Μουσείου αρνείται να μιλήσει με τον Sam Baily, πρώην φύλακα που απολύθηκε λόγω περικοπών. Ο Sam θα κρατήσει τους μαθητές μιας σχολικής τάξης ως ομήρους και θα χρησιμοποιήσει το Max ως μοναδικό του σύνδεσμο με τον έξω κόσμο. Ο Max από την πλευρά του θεωρεί ότι βρήκε την ευκαιρία να αναστήσει την καριέρα του. Η ταινία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «τραγική κωμωδία». Με ωραίες σκηνοθετικές εμπνεύσεις (π.χ. οι χαρακτήρες μπερδεύουν τα λόγια τους από την αϋπνία με αποτέλεσμα ... «χαλασμένο τηλέφωνο» ή οι δημοσιογράφοι στημένοι έξω από το μουσείο, σαν τίγρεις μέσα στις καλαμιές που περιμένουν το θήραμα, εφορμούν ομαδικά μόλις υπάρξει εξέλιξη στην υπόθεση). Το μήνυμα του Γαβρά (το άκρατο κυνήγι της θεαματικότητας δεν θα μας βγει σε καλό) και το σχόλιο του για τις μεθόδους του τύπου είναι δυνατό και σαφές. Ο John Travolta στο ρόλο του κακομοίρη Sam είναι (περιέργως) πολύ καλός. Ο Dustin Hofmann είναι, όπως πάντα, μοναδικός και φτιάχνει έναν αμφιλεγόμενο χαρακτήρα: Δεν είναι απλά ο κακός και άπληστος δημοσιογράφος, αλλά έχει και ανθρώπινη πλευρά, νοιάζεται (κατά στιγμές) γι' αυτούς που αφορά το ρεπορτάζ του. Η πιο «χολιγουντιανή» ταινία του Γαβρά σαφώς δεν ανακαλύπτει τον τροχό (πρβλ. Dog Day Afternoon, Network, Natural Born Killers) αλλά είναι αρκετά καλή.