Τρίτη 18 Ιανουαρίου 2011

Για τον Κώστα Γαβρά Vol. 3

3. Τρίτη περίοδος – «Ευρωπαϊκή» (2002- )

Amen. - Αμήν. (2002): Και εκεί που δεν το περιμένεις, στα 70 του ο Γαβράς σου βάζει τα γυαλιά. Είναι σαν να μας λέει «Δεν τέλειωσα ακόμα, ξέρω ακόμα να φτιάχνω αριστουργήματα!». Η ταινία είναι βασισμένη στο θεατρικό έργο Der Stellvertreter, Ein christliches Trauerspiel του Rolf Hochhuth, που αναφέρεται στην μετριοπάθεια που καταλήγει σε αδιαφορία της Καθολικής εκκλησίας για την γενοκτονία των Εβραίων. Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Kurt Gerstein, υπαρκτό πρόσωπο, διακεκριμένος χημικός και αξιωματικός των Waffen SS, προμηθεύει τα στρατόπεδα συγκέντρωσης με το φονικό αέριο Zychlon B, ενώ ταυτόχρονα καταγγέλλει τα εγκλήματα, ενημερώνοντας τους Συμμάχους αλλά και τον Πάπα Πίο τον 12ο, ρισκάροντας την ασφάλεια του και αυτή της οικογένειας του. Τον βοηθά ο Ρικάρντο, ένας νεαρός Ιησουίτης καλόγερος, που δεν μπορεί να συμβιβαστεί με την προκλητική σιωπή των ανωτέρων του. Μετά από αγωνιώδεις προσπάθειες, ο Ρικάρντο κατορθώνει να πλησιάσει τον Πάπα και να τον πληροφορήσει για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης που έχουν ήδη τεθεί σε λειτουργία, διαπιστώνοντας τελικά ότι η κεφαλή της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας είναι ενήμερη για το επιτελούμενο δράμα αλλά δεν προτίθεται να το καταδικάσει. Χαρακτηριστική ατάκα του Ποντίφικα: “I know the sufferings of the World, Ricardo”. Το Amen. είναι μια ταινία - σταθμός. Εικαστικά είναι μια πανέμορφη δημιουργία, το σενάριο είναι συγκλονιστικό, τα καδραρίσματα και τα πλάνα του Γαβρά αναβλύζουν ακριβό γούστο και γνήσιο αίσθημα, οι ερμηνείες είναι φυσικές και ανατριχιαστικά πειστικές, το δε μήνυμα εκκωφαντικό: Η σιωπή είναι συνενοχή. Στο βαθμό που η εκκλησία (η όποια εκκλησία) εντάσσεται στο πλέγμα της εξουσίας, είναι εμπόδιο στην κοινωνική δικαιοσύνη και ευημερία. Οι γραφειοκρατίες και τα οικονομικά συμφέροντα έπαιξαν κεφαλαιώδη ρόλο στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τον οποίο οι συλλογικές ενοχές της ανθρωπότητας εύκολα (και ανώδυνα) αποδίδουν στην παράνοια του Χίτλερ. Λες και αρκεί ένας τρελός για να αιματοκυλιστεί η ανθρωπότητα. Χαράζονται στη μνήμη: Η σκηνή όπου οι παρατρεχάμενοι του Πάπα συζητούν το θέμα με Αμερικανούς αντιπροσώπους, οι οποίοι τρομοκρατημένοι από την «κομμουνιστική απειλή» δεν τολμούσαν να στραφούν κατά των Γερμανών). Οι σκηνές με τα τρένα που πηγαίνουν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης γεμάτα και γυρνούν άδεια καθώς και τα βλέμματα του πρωταγωνιστή μέσα σε άδειους θαλάμους αερίων. Ο Γαβράς δεν μας δείχνει τον απαράμιλλο τρόμο, μας αφήνει να τον φανταστούμε. Το μεγάλο πολιτικό σινεμά δίνει το παρόν στον 21ο αιώνα.

Le Couperet - Το Τσεκούρι (2005): Ο Bruno εδώ και δυόμισι χρόνια βρίσκεται αντιμέτωπος με το φάσμα της ανεργίας, όταν η βιομηχανία επεξεργασίας χαρτιού της οποία ήταν στέλεχος αποφάσισε να μετακομίσει σε χώρα με φθηνότερα εργατικά χέρια και προχώρησε σε περικοπές. Με τα έξοδα να τρέχουν και τις ανάγκες διαρκώς να μεγαλώνουν, το άγχος για την εύρεση εργασίας σε κάποια εταιρία του χώρου που ειδικεύεται, έχει γίνει δυσβάσταχτο. Μέχρι την στιγμή που από το μέχρι τώρα φιλήσυχο μυαλό του περνά μια τρομερή ιδέα: Να εξοντώσει κάθε πιθανό αντίπαλο του, στο κυνήγι της καρέκλας, δημιουργώντας τέτοιες προϋποθέσεις ώστε να είναι αυτός ο μοναδικός σε όλη την χώρα που σύντομα θα κληθεί για να προσληφθεί. Ο Γαβράς διασκευάζει το The Ax του Donald Westlake διανθίζοντας την ταινία με εξωφρενικό χιούμορ. Το αποτέλεσμα είναι μια ειρωνική (αλλά όχι κυνική) ματιά στον εφιάλτη της ανεργίας, στο τέρας της ανταγωνιστικότητας και άλλες συναφείς ασθένειες της εποχής μας. Βαθιά πολιτικός και επίκαιρος όσο ποτέ, ο σκηνοθέτης κρατά την αγωνία μας μέχρι το τέλος (ωραίοι ρυθμοί και προσεγμένο σενάριο). Ταυτόχρονα, αναδεικνύει την τραγικότητα του ήρωα (εκπληκτικός ο José Garcia), ενός ανθρώπου που προσπαθεί να κάνει το σωστό αλλά δεν έχει άλλη επιλογή παρά να πάρει τον κακό το δρόμο!

Mon Colonel - Ο Συνταγματάρχης (2006): Το 1993 στο Παρίσι, ο ηλικιωμένος απόστρατος συνταγματάρχης Raoul Duplan, βρίσκεται δολοφονημένος στο διαμέρισμα του. Η αστυνομία της πόλης, βρίσκεται επί ποδός για να ανακαλύψει τα ίχνη του δολοφόνου, την στιγμή που στα κεντρικά φτάνει ένας ανώνυμος φάκελος που περιέχει το μήνυμα: «Ο Συνταγματάρχης πέθανε στο Saint-Arnaud» καθώς και την αλληλογραφία του νεκρού αξιωματικού, με τον υπολοχαγό Rossi, κατά την διάρκεια της συνεργασίας τους, στον Γαλλο-Αλγερινό πόλεμο το 1957. Την υπόθεση της ανάγνωσης και της αποκρυπτογράφησης των γραπτών, μήπως εμφανιστεί κάποια επιπλέον πληροφορία που να αποκαλύπτει την ταυτότητα του φονιά, θα αναλάβει η έξυπνη, αλλά άπειρη, υπολοχαγός Galois. Σιγά- σιγά, αποκαλύπτεται το χρησιμοποιηθέν στην Αλγερία σύστημα «ειδικών εξουσιών» του στρατού και θεσμοθετημένων βασανιστηρίων που μετέτρεψε τον νεαρό Rossi σε δήμιο υπό τις οδηγίες του Duplan. Αυτή η ταινία είναι και δεν είναι του Γαβρά. Στα credits αναφέρεται ως συμπαραγωγός (μαζί με τους αδελφούς Dardenne) και ως συν-σεναριογράφος (μαζί με τον Jean-Claude Grumberg), ενώ σκηνοθέτης είναι ο Laurent Herbiet. Εν τούτοις, όπως εύστοχα έχει επισημάνει ο κριτικός Γιώργος Ζερβόπουλος, βλέποντας την ταινία καταλαβαίνει κανείς ότι ο Γαβράς κρατά την δημιουργική καθοδήγηση, αφήνοντας περισσότερο για τα credits να αναγραφεί το όνομα του Herbiet. Σε κάθε περίπτωση, αυτό είναι υπόθεση. Το μόνο που μπορούμε να πιστώσουμε στον Γαβρά (επισήμως) είναι το πολύ καλό σενάριο που «δένει» αρτιότατα το χθες με το σήμερα, κρατώντας την ιστορία εξελισσόμενη παράλληλα σε δύο χρόνους και τόπους. Πολύ καλός ο Olivier Gourmet στον κύριο ρόλο.

Eden à l'Ouest - Παράδεισος στη Δύση (2009): Η τελευταία (μέχρι σήμερα) ταινία του Γαβρά παρουσιάζει την ιστορία ενός νέου μετανάστη που ξεκινά από την Ελλάδα για να διασχίσει τη Μεσόγειο και να φτάσει στο Παρίσι. Φρεσκάδα και ηρεμία στα πλάνα, κωμικές πινελιές, ρεαλισμός και καυστικότητα στο τελευταίο πόνημα του μεγάλου σκηνοθέτη. Η ματαιοδοξία των δυτικών κοινωνιών, η απάθεια του καλοβολεμένου Δυτικού, η ιλαροτραγική εφαρμογή των θεσμών για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι θέματα που καταλαμβάνουν τη δική τους θέση στο πολυσυλλεκτικό, πολυπρόσωπο και πολυεπίπεδο σενάριο. Η εθνικότητα του κεντρικού ήρωα δεν γνωστοποιείται, αφού η ιστορία είναι κοινή για όλους τους μετανάστες (μάλιστα ο ήρωας είναι ένας γοητευτικότατος μεσογειακός τύπος – ούτε μελαμψός ούτε τίποτα – κι όμως ο ρατσισμός δεν αλλάζει). Ο ήρωας ανέχεται τη θάλασσα, το κρύο την πείνα, τους κακοποιούς που συναντά, τους μπάτσους, τους ρατσιστές, τους άλλους μετανάστες που του κλέβουν τα ρούχα του. Μόνη παρηγοριά του είναι το όνειρό του Παρισιού και η πολυπλοκότητα της ανθρώπινης κατάστασης, που τον βοηθά να ανακαλύπτει το καλό εντός του κακού και αντίστροφα. Μια βαθιά ανθρώπινη και συγκινητική ταινία, που επεξεργάζεται εύστοχα και κριτικά το πολύπλοκο θέμα της μετανάστευσης. Μια προφητική δημιουργία του Γαβρά, εν όψει και της ελεεινής πολιτικής που ακολουθεί το ΠΑΣΟΚ στο μεταναστευτικό. Υψηλής αισθητικής το εικαστικό κομμάτι και ένα αξιοπρεπές ικανότατο καστ. Το’ χει ακόμη ο παππούς! (Υ.Γ. Όποιος δεν "διαβάσει" τις αναφορές στην Οδύσσεια του Ομήρου μάλλον δεν πρόσεχε στο σχολείο...)

Συμπέρασμα: Ο Κώστας Γαβράς είναι ένας μεγάλος καλλιτέχνης, ένας βαθύτατα φιλοσοφημένος δημιουργός, ένας έξοχος σκηνοθέτης και σεναριογράφος, ένας πολιτικός ακτιβιστής, ένας οραματιστής που δικαιούται τον τίτλο του auteur. Μας έχει δώσει αριστουργήματα, έχει σημαδέψει το πολιτικό σινεμά όσο λίγοι, μας προσφέρει ταινίες-σχόλια πάνω σε φλέγοντα και συνάμα διαχρονικά ζητήματα. Είναι προκλητικός, αμφιλεγόμενος και πεισματάρης, έχει εμμονές και «κολλήματα», μπορείς να συζητάς τις ταινίες του για ώρες. Μ’ άλλα λόγια έχει όλα τα χαρακτηριστικά του «πραγματικά μεγάλου».

Αν πρέπει κι εγώ να πέσω στην παγίδα των συγκρίσεων, συνδυάζοντας το υψηλό κοινωνικό και καλλιτεχνικό αισθητήριο του Ken Loach, το θράσος και την τεχνική αρτιότητα του Oliver Stone, την ειρωνεία του Michael Haneke και το χιούμορ των αδελφών Cohen φτιάχνεις … τον Κώστα Γαβρά.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου